زن در تاریخ معاصر ایران
مادر با یک دست گهواره و با دست دیگر دنیا را می گرداند.
"ناپلئون"
زنان به عنوان نیمی از نیروی انسانی هر جامعه یقیناً در ساخت تاریخ و بروز و حدوث وقایع مختلف آن دارای نقش های مستقیم و غیرمستقیم در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هستند و به جرأت می توان گفت در کنار هر شخصیت تاریخی اثر و نشان زنان را می توان یافت البته زنان نیز مانند هر انسان دیگری بنا به مقتضیات اجتماعی، فرهنگی، تربیتی و اخلاقی خود در حوادث و تحولات اجتماعی و تاریخی هم نقش سازنده و مثبت و هم مخرب و منفی داشته اند و این هر دو در تاریخ مستور مانده است.
و علیرغم نقش موثر زنان در تکوین تمدنها هنگامی که صفحات تاریخ یک ملت را به انگیزه کشف حقایق نهفته در آن ورق می زنیم نقش زنان در تاریخ و تاریخ نگاری به طور کلی مغفول واقع شده است در حالی که بی تردید نخستین تجربه های بشری را که بن مایه های شکل گیری جوامع انسانی را تشکیل می دهد محصول تفکر و ابداع و ابتکار زنان است یکی از این دوره های تاریخی که زنان بزرگی در عرصه های مختلف همچون ستاره درخشیدند دوره قاجار است و زنان بزرگی در علوم مختلف پرورش یافتند که بعضاً بی نظیر می باشند یکی از این عرصه ها حضور زنان د ر زمینه عرفان و تصوف می باشد که می توان به حضور زنان عارف و فاضلی همچون همایون سلطان خانم دختر فتحعلی شاه قاجار، زبیده متخلص به جهان و معروف به فرشته که بیست و هفتمین دختر فتحعلی شاه قاجار بود که هیچ کدام از برادارن و خواهران وی در زهد و اخلاص به پای وی نمی رسیدند و به این خاطر لقب فرشته را نام گرفته است و بعد از ازدواج به همدان رفته و از مریدان خاص عارف معروف حاج میرزا علی نقی همدانی شد، فاطمه قزوینی محدث و مفسر قرآن کریم و معاصر با محمدشاه بود و از محضر اساتیدی چون مهدی بحر العلوم کسب فیض نمود و خود وی نیز مجالس درس و بحث داشت ، نوابّه خفی عارف معاصر با ناصر الدین شاه که در جوانی به عرفان و تصوف گرایش یافت، سلطان خانم معاصر با ناصر الدین شاه که اثری با نام انوار التحقیق را در زمینه مسایل عرفانی از خود برجای گذاشت و زنان بسیار دیگری که مجال ذکر نام تمام آنان نمی باشد اما مساله حایز اهمیت اینجاست که حضور برجسته زنان تنها به عرصه عرفان و تصوف محدود نمی شده است حضور برجسته آنان در قیام تنباکو به گونه ای بود که مردان به همت زنان وارد صحنه شدند و بنا به گفته یکی از نویسندگان شاهد در صحنه قیام تنباکو علت اصلی پیروزی را وجود زنان بیان می کند در دوره قاجار زنان نیز مبادرت به انتشار نشریاتی مختص به زنان نمودند و اولین نشریه توسط خانم کحال در سال 1289 منتشر شد و بعد از آن نشریات دیگری از قبیل شکوفه در سال 1292 و نشریه زنان ایران در سال 1299 انتشار یافت تمامی این شواهد و قراین گویای این مطلب است که اگر نگاهی موشکافانه و دقیق در تاریخ داشته باشیم متوجه حضور زنان در عرصه های گوناگون می شویم اما متاسفانه زنان همیشه در سطرهای تاریخ در حجاب و گمنامی باقی مانده اند و هیچ گاه آنچنان که باید و شاید مانند مردان ذکری از آنان به میان نیامده است...
مشخصات کتاب شناسی:توانا، مراد علی،" زن در تاریخ معاصر ایران"، انتشارات برگ زیتون، تهران، 1384.