عرفان خیام
بررسی عرفان خیام
ظهیر الدین ابوالحسن علی بن زید بیهقی که عصر خیام را درک کرده...از امام محمد بغدادی روایت زیر را در مورد خیام ذکرمی کند:(حکیم الهیات شفا را مطالعه کرد،چون به فصل واحد و کثیر رسید، خلالی میان کتاب گذاشت و گفت: جماعت را بخوان تاوصیت کنم. چون اصحاب گرد آمدند وصیت کرد و به نماز برخاست دیگر چیزی نخورد و نیاشامید تا نماز خفتن بگذاشت و به سجده رفت و در سجده چنین گفت:«اللهم ان رأفتک علی مبلغ امکانی فاغفرلی فان معرفتی ایاک، وسیلتی الیک»و جان به جان آفرین تسلیم کرد .)
ما را گویند دوزخی باشد مست
قولی است خلاف، دل در آن نتوان بست
گر عاشق و مست دوزخی خواهد بود
فردا بینی بهشت را چون کف دست
تم اصلی رباعیات خیام، برخلاف نظرات و عقاید موجود، یک ژانر عرفانیست. عرفانی که رندیت او، دلش را از صومعه می به میکده ی عشق می کشاند. صوفی، وجودش ابن الوقت است و دمی با غم به سر بردن برایش نمی ارزد. می خوردن و مست بودنش باز رهاندن خویشتن از دست کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش است. باده ی خیام توبه پذیر نیست؛ حکایت آبگینه و سنگ است ولا اقل این قدرش عقل و کفایت هست که زان پیش که جزءها به کل بپیوندد از هر جزوی نصیب خود بستاند. اوست که شهره ی شهر به بوی آب انگور است و ننگش است که ز جور چرخ برنجد و مغرور زهد خویش شود.
مویه مویه های اندوه بار شاعر او را مبدل به مرثیه خوانی کرده است که قطره قطره های اشکش چون گدازه های مذاب، دلش را سوراخ می کند. آری خیام که خیمه های حکمت را می دوزد، به ناگاه مقراض اجل، طناب عمرش را تهدید می کند و ناخلف است اگر دنیا را به جوی نفروشد. او از این غریبستان ناپاک بی باک نمی ترسد و دلیروار همه ی زنگارهای آیینه را می شکند. خیام را نیزمانند اخوان می توان شاعر لحظه ها نامید که دل از لحظه های ماه تابگونه ی عمر بر نمی کند. چرا که دوست دارد قدم به قدم دل سودا زده اش را مسرت بخشد. شاعر از پلهای زندگی می گذرد. شاید بتوان گفت مراحل سلوکش را پشت سر می گذارد. اولین قدمش فراموشی خودی خود است. چرا که حجاب جان می شود غبار تنش. خیام واقعبین و واقعگراست. تفاوتش با دیگر عرفا در این است که عقل را نادیده نمی گیرد و مدام نفیرمیزند که:
اجرام که ساکنان این ایوانند
اسباب تردد خردمندانند
هان تا سر رشته ی خرد گم نکنی
کانان که مدبراند، سرگردانند
« مجله حافظ، اردیبهشت 1385 - شماره 28 »
نویسنده: دکتر محمد رضا کمالی بانیانی- عضو هیات علمی دانشگاه آزاد ایذه
جهت دریافت کامل مقاله کلیک کنید.
گویا آقای اکبری فایلی همنام با فایل من آپلود کردن و برای همین عکس پست ایشون جایگزین عکس پست من شده..من عکس پست خودمو بایه اسم دیگه آپلود میکنم.ممنون اطلاع دادین