حق مطلق و حق معتقد به...
اکهارت: «انسان نباید خدایی داشته باشد که صرفاً مخلوق اندیشه خودش باشد و نباید به چنین خدایی راضی شود؛ زیرا در این صورت با از بین رفتن اندیشه، خدا نیز از بین میرود. بلکه باید خدایی داشت که حاضر و از اندیشه بشر بسیار فراتر باشد.»
ابن عربی: «خدا در اعتقاد بندگانش تحقق پیدا میکند. زیرا هنگامی که کسی در خدا تفکر میکند در نفس خویش و با فکر خویش آنچه را بدان معتقد است خلق مینماید،... به همین سبب به ما امر شده است که خدایی را بپرستید که رسول آورده و کتاب بدان ناطق است؛ زیرا هنگامی که تو این خدا را بپرستی چیزی را پرستیدهای که مخلوق نیست بلکه خالق خود را پرستیدهای.»
هر انسانی خدا را با عینک عقیده خود میبیند و این موجب میشود تا انسانها خداوند را به اعتقادات خویش مقید سازند و جلوههای دیگر او را در سایر اعتقادات منکر شوند؛ و جنید چه زیبا این مهم را توصیف میکند: «لون الماء لون انائه؛ رنگ آب رنگ ظرفش است.»
برگرفته از مقاله: کاکایی، قاسم. 1383، عرفان پلی میان فرهنگها، جلد اول مجموعه مقالات همایش بزرگداشت پرفسور آنه ماری شیمل، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی دانشگاه تهران، ص77-79.