عرفان خراسان

     اگر شرح التعرف لمذهب اهل التصوف از مستملی بخاری (نیمه اول قرن پنجم) را کهن ترین متن فارسی صوفیانه ی بر جای مانده بدانیم، دومین آن کشف المحجوب از علی بن عثمان جلابی هجویری غزنوی مشهور به داتا گنج بخش (د حدود 470 ق) است. این عالم اهل سنت که عمری به سفر و تعلیم گذراند در همان اثر هنگامی که از صحابه رسول خدا -خدای همه را رحمت کناد- یاد کرده، ذکری از امام حسین -درود خدا بر او باد- داشته است. نکته هایی خوب در گزارش او وجود دارد؛ خدایش بیامرزاد!

«از محقّقان اولیا بود و قبله اهل بلا و قتیل دشت کربلا و اهل این قصّه بر درستى حال وى متّفقند کى تا حق ظاهر بود مر حق را متابع بود؛ چون حقّ مفقود شد شمشیر برکشید و تا جان عزیز فداى شهادت خداى عزّ و جلّ نکرد نیارامید. و رسول را عم [علیه و آله الصلوة و السلام] اندر وى نشان هایى بود کى او بدان مخصوص بود چنانک عمر بن الخطّاب رضى اللّه عنه روایت کند کى روزى به نزدیک پیغمبر عم اندر آمدم وى را دیدم حسین را بر پشت خود نشانده بود و رشته اندر دهان خود کرفته و یک سر رشته بدست حسین داده تا حسین مى ‏رفت و وى عم از پس حسین به زانوها مى‏ رفت من چون آن بدیدم کفتم نعم الجمل جملک یا ابا عبداللّه پیغمبر گفت عم‏ نعم الراکب هو یا عمر!

و وى را کلام لطیف است اندر طریقت حقّ و رموز بسیار و معاملت نیکو، از وى روایت آرند کفت اشفق الاخوان علیک دینک شفیق‏ترین برادران تو بر تو دین توست از آنچ نجات مرد اندر متابعت دین بود و هلاکش اندر مخالفت آن پس مرد خردمند آن بود کى بفرمان مشفقان بود و شفقت آن بر خود بداند و جز بر متابعت آن نرود و برادر آن بود که نصیحت نماید و در شفقت نبندد، و اندر حکایات یافتم کى روزى مردى به نزدیک وى آمد و کفت یا فرزند رسول خداى عزّ و جلّ مردى درویشم و اطفال دارم مرا از تو قوت امشب مى‏ باید حسین وى را کفت بنشین کى ما را رزقى در راه است تا بیارند بسى برنیامد که پنج صرّه بیاوردند از نزد معاویه اندر هر صرّه هزار دینار و کفتند کى معاویه از تو عذر مى‏ خواهد و مى‏ کوید این* قدر در وجه کهتران صرف کن تا بر اثر این تیمار نیکوتر داشته آید حسین رضى اللّه عنه اشارت* کرد که بدان درویش دهید آن پنج صرّه بدو دادند و از وى عذرها خواست کى بس دیر ماندى و این بس بى‏ خطر عطائى بود کى یافتى و اکر ما دانستیمى کى این مقدارست ترا انتظار ندادیمى ما را معذور دار کى ما از اهل بلائیم و از همه راحت دنیا بازمانده‏ایم و مرادهای دنیای خود کم کرده ‏ایم و زندکانى بمراد دیکران مى‏ باید کرد، و مناقب وى مشهورتر از آنست کى بر هیچ کس از امّت پوشیده باشد؛ و اللّه اعلم‏.»

منبع: 

    - همو، ص 88  و 89 از تصحیح ژوکوفسکی. دوستان توجه داشته باشند که تصحیح استاد محمود عابدی از این تصحیح بهتر است، ولی آن در مجموعه آثار آمده در کتابخانه عرفان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (عرفان 3) نیامده است.