عرفان خراسان

انسان، جهان و معنای آن را زیر و رو کرده و جهانی پر تحرک و سیال تر از همه دوران ها آفریده است. قد و قامت آدمیان امروز از هر روز بلندتر است، هر چند که صبر و طاقتشان بدان اندازه پهنا نیافته باشد! آنها می توانند  در جام جمِ رسانه ها از هر اتفاقی در هر کجای جهان خبر شوند؛ نهانی ها را دریابند و پدیدارها و پویششان را بسنجند و گزینش کنند. در جمله ای که با توجه به نظریه های الوین تافلر بیان شده است، سه فضا و سه انسان متفاوت شکل گرفته که هر یک ادبیات، نظم، قانون و ارزشها و آرمانهای خود را دارند. «ما پیش از این در دِه زندگی می کردیم، پس از آن به شهر آمدیم، اکنون در اینترنت زندگی می کنیم!» این هر سه گونه انسان در کنار هم زندگی می کنند و گریز و گزیری از تعامل ندارند و البته از تفاوتهایی اساسی هم برخوردارند.

از سوی دیگر، انسانها در روی آوری به خدا و پیامدهای باورهایشان هم، ادیانی گونه گون داشته اند. این پرسش برای بسیاری از اندیشمندان مطرح است که آینده ادیان در جهان چه خواهد شد؟ ادیان در رویارویی با جهان چه کنشها و واکنشهایی خواهند داشت؟ و بالاخره دستاوردها و مشکلات هر دستور و تصمیمی از سوی دینیاران و دینداران در فضای جدید چه خواهد بود؟ کتاب نفیس سیری در ادیان جهان چند برگ را به قلم دیوید لاین David Lyon، استاد جامعه شناسی دانشگاه کویین در کانادا، به این بحث اختصاص داده است؛ در اینجا گزیده ای از آن تقدیم می شود:

«در نظر اول شاید بتوان قائلان این باور را معذور داشت که جهانی شدن صرفاً ویران کننده دین است یا دین در برابر جهانی شدن یا دین در برابر جهانی شدن مقاومت می ورزد. مگر نه اینکه ادیان با سنن باستانی، مناسک جاودان و تجربه محلی عجین شده اند؟ ... . پاسخ هم آری است و هم نه. سنن دینی ضرورتاً فقط به گذشته نگاه نمی کنند و دنیای جهانی غذاهای سرپایی fast food و شرکتهای فراملیتی قادر نیست دین را مانند مُدهای دیروز از صحنه بیرون براند. برای نمونه، اسلام گرایی که حملات 11 سپتامبر 2001 به آمریکا را سازمان داد هم در گذشته ریشه دارد و هم امیدهایی برای آینده. اسلامی از این گونه برای نیل به اهداف خود هواپیما و ایمیل را به خدمت گرفت. ... .

 به طور کلی می توان با اطمینان گفت که فعالیت دینی هم یک علت و هم یک معلول پدیده جهانی شدن است. در کنار سایر عوامل، جنبشهای تبلیغ دینی و گسترش اقلیمی دین، خود اَشکالِ نخستینِ پدیده جهانی شدن را پروردند. در عین حال، جهانی شدن هم فرساینده و هم محمل ادیان است. کثرت پیامهای رسانه ای می تواند به تزلزل تصورات «حقیقت» منجر شود. ولی دین سایبری cyber-religion نیز بسیار رواج یافته است. ... بنابراین بدون در نظر گرفتن ابعاد دینی نمی توان جهانی شدن را درک کرد و امروز اگر جنبه های جهانی کننده دین را در نظر نگیریم، نخواهیم توانست دین را هوشمندانه درک کنیم.» (1)

1.        جمعی از نویسندگان، سیری در ادیان جهان، سرویراستار کریستوفر پارتریج، ترجمه عبدالعلی براتی، تهران، ققنوس، چاپ دوم، 1392، ص 462.