عقل و نقل به مثابه معیار سنجش گزارههای عرفان نظری
عرفان نظری نه برپایه نظریههای خطاناپذیری، معیارناپذیری و توصیفناپذیری بلکه بر پایه نظریه سنجشپذیری گزارههای عرفانی به میزان نیاز دارد تا صدق و خطای گزارههایش به دست آید و در پی آن نتایجی چند حاصل شود. این میزان یک دستگاه شناختاری است که بر گزارههای عرفان نظری نظارت دارد و بر پایه اصول موجود در آن که به نوعی دلیل صدق هستند، به عنوان معیارهای متناسب با آن گزارهها به سنجش میپردازد.
میزان عرفان نظری بردو قسم است: یکی میزان دینی که بر گزارههای نقلی تکیه دارد و دیگری میزان عقلی که بر گزارههای عقلی مبتنی است و هر یک از این دو میزان دارای دو گونه معیارهای پایه و غیرپایه هستند. معیارهای پایه معیارهای ضروری، واقعی و یقینی هستند که به نحو مطلق صادق هستند و لذا خطاناپذیر، خلافناپذیر، انکارناپذیر و ابطالناپذیرند. اما معیارهای غیرپایه معیارهای محدود، تدریجی الحصول و نظری هستند که به نحو مشروط صادق میباشند؛ هر چند در عین احتمال صدق، امکان خطا، انکار و ابطال در آنها وجود دارد.
معیارهای پایه در میزان دینی احتجاجات نام دارند که ادله پیشااجتهادی، ادله مثبته، مدارک کافی، منشأ قطع بالمعنی الاخص و مدارک ثابت و معیارهای غیرپایه در این میزان تنجیزات نام دارند که ادله اجتهادی، ادله منجزه، مدارک مشروط، منشأ قطع بالمعنی الاعم و مدارک متغیر هستند. اما معیارهای پایه در میزان عقلی ضروریات نام دارند که اصول عام و همگانی، پیشاتجربی و پیشا استدلالی و ضروری الصدق هستند و معیارهای غیرپایه همان نظریات هستند که اصول غیرهمگانی، استدلالی اما پیشاتجربی و ممکن الصدق و الخطا هستند.
جمله "نحن نحکم بالظاهر..." که در سخن هفته از مولانا دکر فرمودید سخن خود مولاناست ؟